Chemia: Zmiany w podstawie programowej 2025

Blog 01 lipca 2024

Czas czytania: 8 minuty, 16 sekund

Podstawa programowa od września ulegnie uszczupleniu! Pani Barbara Nowcka nie ominęła w swoim rozporządzeniu także chemii. Z materiału zniknie kilka tematów, które zostały dodane w formule 2023. Dodatkowo, niektóre wymagania zostały zmienione z „wymienia” na „wyszukuje, porządkuje” – co sprawia, że można je realizować w klasach w formie projektów (na przykład prezentacji na dany temat), ale na egzaminie maturalnym mogą wystąpić co najwyżej jako „czytanki”, czyli zadania z informacją wstępną. Wprowadzono także kilka zmian porządkujących, usuwając niepotrzebnie powtarzane fragmenty podstawy programowej. W tekście kolorami będziemy oznaczać konkretne zmiany: na czerwono – fragmenty usunięte, na żółto – zmiana na „wyszukuje, porządkuje”, na niebiesko – fragmenty uporządkowane.

Adrian Romaniuk

Filip Stanek przeprowadza eksperyment chemiczny, przelewając ciecz do kolby, z której wydobywa się para

Polecane

Zobacz jak możemy Ci pomóc

Maturalny obóz wakacyjny Zajęcia indywidualne (MAT/CHEM/BIOL) Roczne Kursy Maturalne (MAT/CHEM/BIOL) Platforma Naukowców

Atomy, cząsteczki i stechiometria chemiczna.
1. Obszerny punkt, o odczytywaniu z Układu Okresowego i obliczaniu średniej masy atomowej zastąpiono pojedynczym punktem – „stosuje pojęcie masy atomowej”.
2. Usunięto czas połowicznego rozpadu.
Budowa atomu.
1. Usunięto (bardzo niepotrzebne i trudne) wyjaśnianie modelu kwantowo-mechanicznego.
Wiązania chemiczne.
1. Zmiana porządkowa – w starej podstawie programowej wymagano w osobnych punktach określania rodzaju wiązania na podstawie elektroujemności, a później na podstawie właściwości fizycznych. Teraz jest po prostu „określa rodzaj wiązania” – trzeba znać kryterium elektroujemności, a także właściwości fizyczne kryształów, tworzonych przez cząsteczki o danym typie wiązań.
2. Usunięto mechanizmy tworzenia się wiązania kowalencyjnego i jonowego.
3. Porządkowo usunięto „wnioskuje o rodzaju wiązań na podstawie właściwości fizycznych kryształów” (patrz 3a.); teraz jest „porównuje właściwości fizyczne kryształów”.
Kinetyka i statyka chemiczna. Energetyka reakcji chemicznych.
1. Usunięto szkicowanie funkcji szybkości reakcji od czasu oraz stężenia reakcji I rzędu od czasu (v(t) i c(t)).
2. Usunięto fragment o wyjaśnieniu działania katalizatora na poziomie molekularnym.
3. Usunięto znajomość podziału układów na otwarty, zamknięty i izolowany.
4. Usunięto prawo Hessa.
Roztwory.
1. Zmieniono „wymienia różnice we właściwościach układów homo- i heterogenicznych” na „rozróżnia układy homo- i heterogeniczne”.
2. Przeniesiono „opisuje tworzenie się emulsji” z działu „Chemia wokół nas”.
Reakcje w roztworach wodnych – nic nie ruszono!
Systematyka związków nieorganicznych:
1. Wyszczególniono, właściwości których wodorków należy znać (LiH, CH₄, NH₃, H₂O, HF, H₂S, HCl, HBr, HI).
2. Usunięto fragment „opisuje typowe właściwości wodorków 17. grupy” (bo zawiera się on w punkcie 7a.)
3. Usunięto klasyfikację wodorotlenków i ich charakter (zasadowy, amfoteryczny) – zastąpiono to „projektuje i przeprowadza doświadczenie, wykazujące charakter chemiczny wodorotlenków”. Nie trzeba znać podziału i klasyfikacji wodorotlenków, tylko to, które z nich są zasadowe, a które amfoteryczne.
4. Usunięto uzasadnianie zmiany mocy kwasów beztlenowych i tlenowych. Nie trzeba wiedzieć, dlaczego np. H₂SO₃ jest słabszy, niż H₂SO₄.
Reakcje utleniania i redukcji.
1. Usunięto „przewiduje przebieg reakcji redox związków organicznych”, rozbito to na kilka innych punktów w działach o chemii organicznej.
Elektrochemia. Ogniwa.
1. Zmieniono wymaganie znajomości procesu korozji i działania źródeł prądu stałego na „wyszukuje, porządkuje i porównuje informacje”. Teraz może to wystąpić tylko w czytankach!
Metale, niemetale i ich związki.
1. Usunięto zachowanie metali wobec tlenu. Nie trzeba wiedzieć, jak konkretne metale się spalają. Trzeba jednak znać tworzenie się tlenków, nadtlenków i ponadtlenków I i II grupy Układu Okresowego, ponieważ zachowano punkt „analizuje i porównuje właściwości fizyczne i chemiczne metali grup 1. i 2.”.
2. Usunięto reakcje metali ze stężonym kwasem siarkowym(VI). Jako kwas utleniający należy znać tylko kwas azotowy(V) (stężony lub rozcieńczony).
3. Usunięto projektowanie doświadczenia, porównującego aktywność metali (ale trzeba je rozumieć).
4. Usunięto znajomość reakcji chloru z wodą.
5. Usunięto projektowanie doświadczenia, porównującego aktywność niemetali (ale trzeba je rozumieć).
Zastosowania wybranych związków nieorganicznych.
1. Zmieniono znajomość odmian tlenku krzemu(IV) i ich zastosowań na „wyszukuje, porządkuje i porównuje informacje”.
2. Zmieniono „opisuje proces produkcji szkła” na „wyszukuje, porządkuje i porównuje informacje”.
3. Zmieniono „opisuje właściwości i zastosowania skał wapiennych (wapień, marmur, kreda) na „wyszukuje, porządkuje i porównuje informacje”.
4. Usunięto opis mechanizmu krasowienia skał wapiennych.
5. Usunięto znajomość nazw mineralogicznych soli wapnia.
6. Zmieniono „opisuje właściwości i zastosowanie skał gipsowych” na „wyszukuje, porządkuje i porównuje informacje”.
7. Zmieniono „opisuje skład nawozów” na „wyszukuje, porządkuje i porównuje informacje”.
Wstęp do chemii organicznej.
1. Usunięto punkt „wyjaśnia i stosuje założenia teorii strukturalnej budowy związków organicznych” – jest on zawarty w dalszych punktach.
2. Uściślono, że uczeń musi umieć sklasyfikować węglowodór jako nasycony, nienasycony, cykliczny lub aromatyczny.
3. Zmieniono „przedstawia zmiany właściwości fizycznych w szeregach homologicznych” na „analizuje”. Czyli teraz trzeba raczej umieć wyjaśnić podany trend, niż go znać.
4. Doprecyzowano, że uczeń „analizuje i porównuje właściwości różnych izomerów konstytucyjnych. Trzeba umieć je wyjaśnić.
Węglowodory.
1. Usunięto punkt o nazwach węglowodorów (bo został on uwzględniony w punkcie 12.).
2. Usunięto trimeryzację etynu z chemii alkinów.
3. Znajomość klasyfikacji tworzyw na duroplasty i termoplasty zmieniono na „wyszukuje, porządkuje i porównuje informacje”.
4. Usunięto zapisywanie ciągu reakcji syntezy benzenu z węgla (bo usunięto trimeryzację etynu).
5. Doprecyzowano właściwości chemiczne których węglowodorów aromatycznych należy znać – benzenu i toluenu (kiedyś to nie było ściśle powiedziane).
6. Usunięto reakcję katalitycznego uwodornienia węglowodorów aromatycznych.
7. Doprecyzowano, jakie równania reakcji pochodnych benzenu należy umieć pisać – chlorowcowania i nitrowania (kiedyś to nie było ścisłe, dlatego niektórzy nauczyciele przerabiali także reakcje sulfonowania, czy Friedela-Craftsa).
8. Zmieniono „opisuje procesy destylacji ropy naftowej i pirolizy węgla kamiennego” na „wyszukuje, porządkuje i porównuje informacje”. Dalej trzeba znać produkty destylacji ropy.
9. Usunięto punkt o uzasadnieniu konieczności prowadzenia krakingu i reformingu w przemyśle.
Hydroksylowe pochodne węglowodorów – alkohole i fenole.
1. Usunięto punkt o nazwach alkoholi i fenoli (bo został on uwzględniony w punkcie 12.).
2. Zmieniono „projektuje i przeprowadza doświadczenie odróżniające alkohole od fenoli (reakcje kwas-zasada i z FeCl₃)” na „na podstawie wyników doświadczenia klasyfikuje substancję do alkoholi lub fenoli”. To znaczy, że trzeba umieć zinterpretować wynik doświadczenia.
3. Zmieniono „porównuje metody otrzymywania, właściwości fizyczne i chemiczne oraz zastosowania alkoholi i fenoli” na „wyszukuje, porządkuje i porównuje informacje”.
Związki karbonylowe – aldehydy i ketony.
1. Uściślono – aldehydy i ketony nie różnią się już obecnością grupy „aldehydowej -CHO lub ketonowej -C(O)-”, tylko położeniem grupy karbonylowej (na końcach lub w środku łańcucha węglowego).
2. Usunięto punkt o nazwach aldehydów i ketonów (bo został on uwzględniony w punkcie 12.).
3. Zmieniono „porównuje metody otrzymywania, właściwości fizyczne i chemiczne oraz zastosowania aldehydów i ketonów” na „wyszukuje, porządkuje i porównuje informacje”.
Kwasy karboksylowe.
1. Usunięto punkt o nazwach kwasów karboksylowych (bo został on uwzględniony w punkcie 12.).
2. Usunięto właściwości redukujące kwasu metanowego HCOOH.
3. Zmieniono „projektuje i przeprowadza doświadczenie porównujące moc kwasów” na „na podstawie wyników doświadczenia porównuje moc kwasów”. To znaczy, że trzeba umieć zinterpretować wynik doświadczenia.
4. Zmieniono punkty o znajomości zastosowań kwasów karboksylowych, właściwościach hydroksykwasów i tworzenia laktonów na „wyszukuje, porządkuje i porównuje informacje”. Oznacza to, że te tematy mogą wystąpić tylko w czytankach.
5. Usunięto punkt o projektowaniu doświadczenia wskazującego podobieństwo we właściwościach chemicznych kwasów nieorganicznych i organicznych.
6. Usunięto hydrolizę soli (była w reakcjach w roztworach wodnych).
Estry i tłuszcze.
1. Usunięto punkt o nazwach estrów i tłuszczy (bo został on uwzględniony w punkcie 12.).
2. Do punktu „wyjaśnia i porównuje przebieg hydrolizy” dodano również tłuszcze. Później za to usunięto reakcję hydrolizy kwasowej tłuszczu i zmydlania – jest to więc zmiana porządkowa.
3. Usunięto punkt o znajomości właściwości fizycznych i zastosowania tłuszczów.
4. Zmieniono „wyjaśnia proces usuwania brudu” na „wyszukuje, porządkuje i porównuje informacje”.
5. Usunięto punkt o opisie wpływu twardości wody na proces usuwania brudu.
6. Usunięto reakcję utwardzania tłuszczów.
7. Zmieniono „wymienia właściwości fizyczne, chemiczne i zastosowania tłuszczów” na „wyszukuje, porządkuje i prezentuje”.
Związki organiczne zawierające azot.
1. Usunięto reakcje otrzymywania amin. (!)
2. Usunięto reakcje S_E aniliny.
3. Usunięto amidy i mocznik (reakcje tworzenia amidów powinno się omawiać w ramach właściwości kwasów karboksylowych; nie ma hydrolizy amidów).
4. Zmieniono „projektuje doświadczenia badające właściwości kwasowo-zasadowe aminokwasów” na „opisuje właściwości kwasowo-zasadowe aminokwasów”. Teraz będzie trzeba umieć zinterpretować wynik doświadczenia, a nie je projektować.
Białka. Mogą wystąpić prawie tylko jako czytanki! Wciąż obowiązują: koagulacja i próby biuretowa i ksantoproteinowa.
1. Zmieniono „opisuje budowę białek” na „wyszukuje, porządkuje i prezentuje”.
2. Zmieniono punkt o budowie drugo- i trzeciorzędowej białek na „wyszukuje, porządkuje i prezentuje”.
Cukry.
1. Zmieniono „wskazuje pochodzenie cukrów prostych” na „wyszukuje, porządkuje i prezentuje”.
2. Usunięto „opisuje właściwości glukozy i fruktozy, wskazuje ich podobieństwa i różnice” (było wcześniej).
3. Usunięto hydrolizę polisacharydów.
4. Usunięto fermentację.
Chemia wokół nas. W całości „wyszukuje, porównuje i prezentuje”.
Elementy ochrony środowiska:
1. Usunięto znajomość środków ochrony roślin.