Od kosmetyków starożytnego Egiptu do ryby Fugu: Toksyny i trucizny w historii ludzkości
O czym jest ten artykuł?
Historia użycia toksyn i trucizn jest zarówno fascynująca, jak i przerażająca. Pokazuje, jak niewiele wiedzieliśmy o wielu substancjach, które traktowaliśmy jako bezpieczne… oraz jak ważne jest rozumienie chemii i biologii, by unikać narażania się na niebezpieczne substancje.
Użycie toksycznych substancji w kosmetyce, medycynie było częste w historii ludzkości, ale dzięki postępom w nauce i medycynie, mamy teraz lepsze zrozumienie tych substancji i wiemy, jak unikać ich szkodliwych skutków.
Oczywiście to dawka czyni truciznę. Istnieje wiele substancji, które są trujące w pewnych ilościach, ale są bezpieczne lub nawet korzystne w innych. Ważne jest zrozumienie tych dawek i unikanie narażania się na potencjalnie szkodliwe ilości trujących substancji.
Podkreślenie różnorodności i pochodzenia toksyn – zarówno naturalnych, jak i syntetycznych – jest również ważne. Wiele ludzi może myśleć, że „naturalne” oznacza „bezpieczne”, ale wiele z najbardziej toksycznych substancji na świecie jest naturalnego pochodzenia.
Definicja Trucizny
Trucizną możemy nazwać każdą substancję która po dostaniu się do organizmu żywego w określonej dawce powoduje niekorzystne zaburzenia w jego funkcjonowaniu, inne metaboliczne zmiany czy nawet śmierć. Mogą działać one gwałtownie lub z opóźnieniem. Ale od czego się zaczęło?
Kosmetyki Starożytnego Egiptu
W starożytnym Egipcie panie chętnie korzystały z kosmetyków, w składzie których znajdował się toksyczny ołów. Używano go m.in. w formie Kohlu – kredki służącej do podkreślania oczu. Egipcjanki kochały mocno zaznaczone kontury oczu, przypominające kształt migdałów. Stosowano też biel ołowianą (węglan wodorotlenek ołowiu(II)) , pigment, który z czasem ciemniał.
Choć ołów stanowił nieodłączny składnik makijażu starożytnych pań, był bardzo szkodliwy dla zdrowia. Badania nad mumiami wykazały, że ołów gromadził się w kościach tych kobiet. Wysoka ekspozycja na ten metal prowadzi do wielu problemów zdrowotnych, takich jak zaburzenia układu nerwowego, bóle głowy, trudności z pamięcią czy problemy z koncentracją. Może też przyczyniać się do dolegliwości żołądkowych, anemii, niewydolności nerek, wpływać negatywnie na płodność oraz powodować zaburzenia rozwojowe u dzieci narażonych na jego działanie w okresie prenatalnym.
Niebezpieczne Piękno XVII Wieku
W XVII wieku kobiety w poszukiwaniu idealnej śnieżnobiałej cery, zdecydowały się na stosowanie ekstremalnych środków. Jednym z nich było korzystanie z arszeniku w roli pudru oraz dodawanie go do kąpieli. Arszenik, czyli tlenek arsenu(III), o wzorze chemicznym As2O3, jest silnie toksycznym związkiem. Działa przede wszystkim poprzez niszczenie czerwonych krwinek, które są odpowiedzialne za transport tlenu do tkanek. Skutkiem tego jest niedotlenienie mózgu oraz innych narządów.
Długotrwałe narażenie na działanie arszeniku prowadzi do licznych powikłań zdrowotnych, takich jak uszkodzenie układu nerwowego i nerek, intensywne wypadanie włosów, krwotoki wewnętrzne, ślepotę czy bielactwo. Chemiczna natura tego związku i jego toksyczność sprawiają, że jest on częstym bohaterem wielu kryminałów jako skuteczna trucizna.
Nie można nie zwrócić uwagi na fakt, że pomimo jego toksyczności, arszenik był pożądany w kosmetyce dawniej ze względu na efekt, jaki dawał skórze. To doskonały przykład na to, jak niewiedza chemiczna i pogoń za urodą mogły prowadzić do niebezpiecznych decyzji w przeszłości.
Modna rtęć w czasach renesansu
W epoce renesansu, jednym z dominujących trendów w świecie kosmetyków była rtęć. Była to era odkryć i fascynacji różnymi składnikami, które mogły poprawić urodę. Rtęć, znana ze swoich właściwości odbarwiających, była wykorzystywana do usuwania niechcianych wyprysków i przebarwień, a także jako składnik leków przeciwbakteryjnych w leczeniu syfilisu.
Jednak rtęć nie była jedynym elementem stosowanym w tamtych czasach w kosmetykach. Często była łączona z antymonem, innym metalem, który miał podobne działanie, ale był równie toksyczny. Ta mieszanka, mimo że popularna, przynosiła wiele nieprzyjemnych skutków ubocznych. Wśród nich były bezsenność, przewlekłe bóle głowy i zwiększona drażliwość.
Pomimo tych niebezpieczeństw, wielu ludzi w tamtym czasie nie zdawało sobie sprawy z ryzyka, ponieważ dominująca wówczas filozofia głosiła, że „wszystko jest trucizną, a to co ją definiuje, to dawka”. Współczesne badania toksykologiczne podzieliły się na trzy główne kategorie dawek:
- Dawka toksyczna: jest to ilość substancji powodująca widoczne objawy toksyczne, takie jak alergie czy reakcje skórne.
- Dawka śmiertelna: ilość substancji, która przy jednorazowym podaniu spowoduje śmierć co najmniej 50% badanych zwierząt.
- Dawka progowa: to najniższa dawka substancji, która wywołuje jakiekolwiek zauważalne działanie, niekoniecznie toksyczne.
Podział Substancji Toksycznych
Toksykologia, dziedzina nauki zajmująca się badaniem skutków oddziaływania substancji chemicznych na organizmy, prowadzi nas przez labirynt substancji naturalnych, syntetycznych, jak również tych, które mają negatywny wpływ na środowisko. Aby zrozumieć pełny obraz toksykologii, musimy zbadać każdy z tych aspektów oddzielnie.
Substancje Naturalne
- Wilcza Jagoda – Znana z zawartości hioscyjaminy i atropiny, które działają hamująco na układ nerwowy. Niewielka dawka może być śmiertelna dla człowieka. Sybstancja czynna: Hioscyjamina. Zawarta jest głównie w owocach razem z atropiną. Poraża ona ośrodkowy układ nerwowy i powoduje śpiączkę. Dla osoby dorosłej wystarczą 10-20 owoców tej rośliny, żeby skończył swój żywot. Pierwsze objawy mogą się pojawić po 10 min lub po kilku godzinach. Syndromy jakie mogą się pojawić się po zażyciu: gadatliwość, szerokie źrenice, wzmożone pragnienie, nudności, wymioty, zaczerwienienie skóry, hiperwentylacja, wysoka temperatura ciała halucynacje, światłowstręt.
- Szalej Jadowity – Cykutoksyna zawarta w tej roślinie jest wysoce toksyczna, prowadząc do paraliżu nerwu błędnego i innych poważnych problemów zdrowotnych. Była wykorzystana w zastrzyku śmierci podczas wykonywania kary śmierci. Nawet niewielka ilość powoduje szybki zgon. A to wszystko przez cykutoksynę zawartą w kłączy, łodydze i liściach. Atakuje w pierwszej kolejności rdzeń przedłużony i prowadzi do paraliżu nerwu błędnego oraz porażenie ośrodka oddechowego. Objawy jakie mogą wystąpić: ślinotok, nudności skurcze mięśni, wymioty, biegunka, utrata świadomości, drgawki i trudności w oddychaniu. Można się zatruć za pomocą zjedzenia lub samego kontaktu ze skórą.
- Tojad Mocny – Roślina bogata w akonitynę, która w niewielkich ilościach jest śmiertelna dla człowieka. To właśnie akonityna robi śmiertelną robotę. Niewielka dawka powoduje śmierć. Najbardziej niebezpieczne są korzenie i liście. Podczas kontaktu ze skórą powoduje mrowienie i stany zapalne skóry. Objawy ogólne to pieczenie, swędzenie, drętwienie, ból łydek, dreszcze, zimne poty, bladość skóry zwężanie i rozszerzanie się źrenic. W odpowiedniej dawce.
- Strychnina – Stosowana jako trutka na gryzonie, ale w odpowiedniej dawce może być lekiem. używana do leczenie zaburzeń oddychania i krążenia. Objawy jednak toksyczne to m.in. przykurcz mięśni, niepokój, sztywność kończyn, wyostrzenie zmysłów, napady silnych drgawek, szczękościsk. Śmierć następuje przez uduszenie. Pierwsze objawy pojawiają się po kilku lub kilkunastu minutach.
- Muchomor Sromotnikowy – Falloidyna i muskaryna to główne toksyny zawarte w tym grzybie. Dawka śmiertelna wynosi 2 mg/kg masy ciała. Objawy zatrucia to m.in. wodnista biegunka, mocny ból brzucha, wymioty, odwodnienie, ból głowy, zawroty głowy i czasami halucynacje. Działa bardzo szybko, ponieważ już po 15-30min. Mogą pojawić się objawy takie jak: mdłości wymioty, ślinienie, łzawienie, biegunka, rozmycie obrazu, trudności w oddychaniu. Efekt działania związku jest równy około 2h. Rzadko powoduje zgon ofiary, a jak już to jest on spowodowany depresją układu oddechowego i zawałem.
Trucizny Zwierzęce
- Jad Pszczeli – Zawiera różne związki chemiczne, które mogą powodować reakcje alergiczne i inne poważne skutki zdrowotne.
- Jad Węży – Zależy od gatunku węża, ale może zawierać neurotoksyny i hemotoksyny. Atakują one na morfotyczne komórki krwi przez to uszkadza naczynia krwionośne a następnie martwica i śmierć. W małych stężenie jest wykorzystywany w zabiegach odmładzających i w kremach np. Q10. Osłabia skurcze nerwowo-mięśniowe. Działa miejscowo zostawiając za sobą dwa małe punkciki po kłach jadowych. W miejsce ukąszenie pojawia się ból i obrzęk. Ogólnoustrojowo działa na układ krwionośny, oddechowy, pokarmowy, moczowy i nerwowy. Objawy to np: nudności, pobudzenie, biegunka obrzęk języka i warg, omdlenie. W odpowiednim stężeniu stosuje się go jako lifting, redukcja sińców, przeciwbólowo.
- Ryba Fugu – Jest znana z zawartości tetrodotoksyny, silnej trucizny blokującej kanały sodowe komórek nerwowych. Nie rozłoży się podczas gotowania. Podczas przyrządzania tego typu ryb trzeba mieć specjalne szkolenie aby móc ją robić. Jeden maleńki błąd a cała ryba przesiąknie toksyną. Powoduje ona na człowieku paraliż całego ciała, zawroty głowy oraz nudności. Śmierć następuje od 4-24h po spożyciu. Ofiara podczas zgonu jest przytomna i nie może złapać oddechu. Śmierć następuje przez uduszenie.
Substancje Sztuczne
- VX – Jest to środek bojowy, który działa paraliżująco na układ nerwowy. Dawka śmiertelna wynosiła 200 mg niezależnie od masy ciała. Wyglądem przypomina olej samochodowy. Śmierć po kontakcie następuje przez uduszenie.
- Polon – Jest to radioaktywny pierwiastek, który może powodować poważne uszkodzenia tkanek. Robi spustoszenie m.in. niszczy pobliskie komórki, niszczy białka i DNA w wątrobie nerkach i trzustce. Czas połowicznego rozkładu wynosi około 50 lat. Drogą toksyny mogą być dwie ścieżki albo połknięcie albo opary. 1g umie zatruć organizm nawet 50 mln ludziom. Nie przenika przez skórę. Objawami zatrucia są zmiany skórne i prążkowanie paznokci.
- Sarin – To neurotoksyna, która jest śmiertelnie toksyczna w bardzo niewielkich ilościach. Powoduje między innymi paraliż mięśni oddechowych i sercowego, łzawienie, trudności w oddychaniu, zakłócenie synaps, impulsów nerwowych. Ma działanie 26x większe niż cyjanek. Drogami zatrucia jest kontakt ze skórą lub wdychanie. Dawka śmiertelna to 25-35 mg/m2
- Cyjanek – Jego działanie polega na blokowaniu procesów oddechowych komórki. Śmiertelna dawka to 200-300 mg zależy ona od kwasowości żołądka, ponieważ
KCN+HCl🡪 KCl+HCN
W tej reakcji cyjanek przekształca się w cyjanowodór który powoduje śmierć organizmu. Ma zapach gorzkich migdałów. W przypadku zatrucia cyjankiem potasu, do ratowania stosuje się: kortyzon,
węgiel aktywny, azotyn izoamylu, azotyn sodu, 4-(dimetyloamino)fenol, tiosiarczan sodu, hydroksykobalamina (witamina B12a) .
- Fenantyn – To środek przeciwbólowy, który w dużych ilościach jest śmiertelnie toksyczny. Jedna z najszybciej działająych trucizn, ponieważ po wstrzyknięciu jej zgon następuje w 2min. Jest też stosowany jako lek w silnych bólach w odpowiedniej dawce. Bardzo łatwo uzależnia.
Zobacz jak możemy Ci pomóc
Podział Substancji Toksycznych
Chemia – najczęściej popełniane błędy na maturze
Matematyka PP – najczęściej popełniane błędy na maturze
Zabójczy KCL?
Na koniec zostawiłam truciznę która jest ciężko do wykrycia nawet przez specjalistów. Mowa tu o chlorku potasu KCl.
Zdziwieni? Chlorek potasu składa się z jonów potasu (K⁺) i jonów chloru (Cl⁻). W naszym organizmie potas odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu równowagi elektrolitycznej oraz w przewodzeniu impulsów nerwowych, co jest niezbędne do prawidłowego działania serca. W przypadku przedawkowania KCl, nadmiar jonów potasu może zakłócić rytm serca, prowadząc do jego arytmii, a w skrajnych przypadkach do zatrzymania akcji serca.
Dlaczego trudno jest wykryć przedawkowanie chlorku potasu? Ponieważ krew ludzka naturalnie zawiera jony potasu i chloru, które pełnią ważne funkcje fizjologiczne. Po przedawkowaniu KCl w wynikach badań poziom jonów potasu i chloru jest podwyższony, ale może być trudno odróżnić te podwyższone wartości od normalnych fluktuacji, które mogą występować z wielu innych powodów.
Rzeczywiście, dawka jest kluczem. To co jest korzystne w jednej dawce, może być szkodliwe lub nawet śmiertelne w innej. Chlorku potasu używa się w leczeniu niedoborów potasu, ale w dużych ilościach może być śmiertelnie toksyczny.
Autorem tekstu jest: Joanna Tołysz
